Het fin de siècle-gevoel wordt dezer dagen over ons uitgestort in een massale vloed van overzichten met de meest belangrijke personen, beste boeken, mooiste films of meest irritante televisieprogramma's. Kortom: het is periode van de lijstjesgekte. En popmuziek is bij uitstek het terrein waarop lijstjes van oudsher de ronde doen. Het commerciële circuit drijft vooral op singles en hitparades, maar de serieuze popliefhebber heeft toch meer op met albumoverzichten. Toonaangevende muziekbladen maken van tijd tot tijd de balans op van de popmuziek in de vorm van een top 100 van de eeuw De afgelopen jaren zijn er tientallen ranglijsten onder zulk soort titels verschenen (kijk maar eens op www.rocklist.net). Heaven  wilde wel eens weten wat er gebeurt als je al die lijstjes eens bij elkaar op zou tellen. Hier is de lijst der lijsten: de ultieme albumlijst, het definitieve overzicht van de hoogst gewaardeerde platen van deze eeuw!

De lijsten die wij hebben verwerkt in de ultieme albumlijst verschenen voor het merendeel tussen 1985 en 1999 en zijn gebaseerd op de meningen van duizenden muziekkenners, meestal journalisten, soms ook lezers. Met andere woorden: niet eerder kende een albumlijst zo'n breed draagvlak. Traditioneel zijn vooral de Engelse bladen gek op lijstjes: we hebben er zeventien van verzameld. Maar ook de Amerikaanse en de Nederlandse media laten zich niet onbetuigd met respectievelijk zeven en zes lijstjes. We hebben onszelf enige beperkingen opgelegd bij de selectie van onze bronnen en gebruiken alleen lijstjes die het complete terrein van de popmuziek bestrijken: lijstjes als 'beste reggaeplaten aller tijden' hebben we niet meegenomen. Net zomin als jaarlijstjes, die al te vaak lijden aan een gebrek aan distantie: platen als Ry Cooder's BOP TILL You DROP (Oor's nummer 1 van het jaar 1979), Grace Jones' NIGHTCLUBBING (NME's 1 in 1981) of Hole's LIVE THROUGH THIS (Rolling Stone's 1 in 1994) hebben we verder in letterlijk geen enkel ander overzicht aangetroffen. Ranglijsten als 'Beste platen van de jaren '50, '60, '70, '80, '90 doen daarentegen wél mee. Nadat we alle lijstjes hadden doorgewerkt (nachtwerk!), bevatte onze database ruim duizend albumtitels van in totaal 508 artiesten. Nu konden we het klassement gaan opmaken van de Ultieme Albumlijst.

Puntentelling

De door ons verzamelde lijsten zijn als volgt verwerkt: elk album dat in een lijst is opgenomen, krijgt daarvoor een punt. Albums in de Top 10 van een lijst geven we een extra punt, terwijl de nummer één beloond wordt met nóg een extra punt. Het maximum aantal punten per album per lijst is dus drie. In de uiteindelijke rangschikking zijn de punten per album getotaliseerd en bij albums met een gelijk aantal punten geeft het aantal nummer 1's en top tien-noteringen de doorslag. De eerste kolommen van de lijst staan resp. voor: eindnotering, puntentotaal, aantal nominaties, Top 10-noteringen en nummer 1-noteringen.

And the winner is... Een pure verrassing! Géén Beatles, géén Stones, géén Dylan... Nadat we het noeste telwerk hadden afgerond bleek dat Marvin Gaye - helaas postuum - de lauwerkrans verdient met zijn albums WHAT's GOING ON. Deze weelderig georchestreerde soulklassieker werd genoemd in eenentwintig lijstjes, waarvan elf keer in de Top 10 en stond maar liefst vier keer op nummer 1. Kortom: met zesendertig punten een afgetekende winnaar Op twee punten afstand staat de nummer twee: THE VELVET UNDERGROUND AND Nico van de Velvet Underground. Plaats drie wordt bezet door de Beatles met Revolver. EXILE ON Main STREET, blijkbaar het allerbeste Stones album, komt op vier. The Sex Pistols leveren met NEVER MIND THE Bollocks het hoogst genoteerde punkalbum; de vijfde plaats. SGT . PEPPER's, het tweede Top 10-albuun van de Beatles staat op nummer zes. Op zeven: de Beach Boys met Brian Wilson's compositorische meesterwerk PET SOUNDS. Bob Dylan eindigde op de achtste plaats met BLONDE ON BLONDE, vrijwel ex-aequo met ASTRAL Weeks van een andere oude meester, Van Morrison. Op nummer tien staat nog een punkklassieker: LONDON CALLING van The Clash.

Kijken we naar een grove indeling van de genomineerde albums naar muzikale stijl (zie de tabel hierboven), die is gemeten over het totaal aantal genomineerde albums), dan overheerst de mainstream rock- en popmuziek.

De in de Ultieme Albumlijst hooggenoteerde zwarte artiesten (Prince, Michael Jackson, Otis Redding) bedienen zich van een soort crossover-formule: van oorsprong ‘zwarte' genres als soul, disco, hiphop en reggae komen we nauwelijks tegen: waar zijn Run DMC, Chic, Aretha Franklin en Bob Marley? Ook gerespecteerde roots-artiesten als Muddy Waters, Howlin' Wolf en Chuck Berry schitteren door afwezigheid. Waarschijnlijk omdat ze actief waren in een periode waarin de langspeelplaat nog niet was uitgevonden. De prachtige compilaties van hum werk worden door de lijstjesmakers vrijwel compleet genegeerd. Een in het verleden geliefd genre als symfonische rock is nagenoeg afwezig: in de lijst staat geen enkel albums van Yes, Jethro Tull, King Crimson, Gentle Giant, Genesis, Supertramp of Queen. Supergroepen als Creedence Clearwater Revival, Cream, Deep Purple, CSN&Y en de Eagles bereikten geen topnoteringen, net zomin als Steely Dan, Little Feat en Randy Newman. Het lijkt erop dat de punkbeweging is geslaagd in haar opzet alle supergroepen van weleer van de muzikale kaart te vegen. De muziekvernieuwers uit de tweede helft van de jaren zeventig drukken met zestien albums een zware stempel op de popgeschiedenis. Ook artiesten met een hoog avant-garde-gehalte als Captain Beefheart en Frank Zappa scoorden hoog in lijstjes van critici. De categorie singer-songwriters is ruim vertegenwoordigd in de Top 100, met name door de inbreng van Bob Dylan en Neil Young. Daarnaast lijkt het genre een revival mee to maken: Joni Mitchell en Nick Drake scoren de laatste jaren hoog in de albumlijstjes, net als relatieve nieuwkomers als Richard Thompson, Tori Amos en Jeff Buckley.

Bevat de Ultieme Albumlijst muzikaal gezien veel vertegenwoordigers van de mainstream, thematisch is het bepaald niet oppervlakkigheid troef. Opvallend veel artiesten lijken de muziek te gebruiken om dieper in hun eigen ziel en die van hun tijdgenoten to kunnen kijken  (Joni Mitchell, Van Morrison, Stevie Wonder, The Smiths, Gram Parsons, Pink Floyd, Joy Division, Bob Dylan, John Lennon). Anderen zijn minder introspectief en koppelen hun muziek liever aan een politieke of levensbeschouwelijke missie, zoals het verzet tegen de gevestigde orde (Sex Pistols, Clash, The Jam, Stones, Public Enemy, The Who), het protest tegen sociale misstanden (Bob Dylan, Bruce Springsteen, Lou Reed, Sly Stone), het geloof in de heilzame werking van God, liefde en/of sex (Prince, Marvin Gaye) en het streven naar wereldvrede (alweer John Lennon).

Kinderen van Heaven-lezers die deze pagina's in het voorbijgaan op pa's muziekkast zien liggen, zullen de Ultieme Albumlijst wellicht hoofdschuddend in ogenschouw nemen. Want anno 1999 stellen we vast dat popcritici het tijdvak eind jaren zestig, begin jaren zeventig beschouwen als kraamkamer van de hedendaagse popmuziek. In de lijst staan slechts zèvenentwintig albums uit de laatste twee decennia, terwijl de jaren zestig en zeventig met respectievelijk achtentwintig en vijfenveertig albums zijn vertegenwoordigd. Een verklaring hiervoor is dat de meeste lijsten een retrospectief karakter hebben. De invloed die albums op de popmuziek hebben gehad is voor de stemgerechtigden ongetwijfeld een belangrijke reden geweest voor een nominatie. En hoe ouder het album, hoe duidelijker de impact op latere albums zich manifesteert. Toch lijkt zich een kentering of to tekenen: bepaalde albums uit het stenen tijdperk van de pop moeten hun positie in recentere lijsten zo langzamerhand prijsgeven aan meer `eigentijdse' artiesten en stromingen. Acts als Nirvana (Nevermind op #20), R.E.M. (Automatic FOR THE PEOPLE, #48), Massive Attack (BLUE Lines, #69), Oasis (WHAT'S THE STORY? MORNING GLORY, #88), Pearl Jam (TEN, #89) en Radiohead (OK COMPUTER, nog net niet in lijst) zijn bezig aan een opmars ten koste van bijvoorbeeld THE VELVET UNDERGROUD AND Nico, NEVER MIND THE BOLLOCKS, LONDON CALLING en SIGN 'O' THE TIMES.

Americana beats Britpop

Uit de Ultieme Albumlijst blijkt verder dat de Verenigde Staten ook voor wat betreft de popmuziek het machtigste land ter wereld zijn: vijftig van de beste honderd albums zijn van Amerikaanse origine. Groot-Brittannië is goede tweede (veertig albums), maar blijft duidelijk op afstand. Canada (vijf, van Neil Young en The Band), Ierland (vier, van U2 en Van Morrison), en Duitsland (één, van Kraftwerk) mogen de kruimels oprapen. Kijken we naar de ruim duizend genomineerde albums dan is 52% van Amerikaanse herkomst en stokt het aandeel van Groot-Brittannië op 33%. Zo bezien staan er dus nog relatief véél Britse acts in de top 100.

Elvis Presley staat slechts met één album in de lijst. Opvallend is hoezeer toonaangevende internationale muziekbladen als NME, Q en Rolling Stone in hun lijstjes 'eigen' acts naar voren schuiven. Volgens Rolling Stone is 63% van de beste albums ooit gemaakt door Amerikaanse acts, ruim tien procent meer dan het door ons gemeten percentage. NME houdt het op een evenwicht tussen de muzikale grootmachten. Het Engelse blad Q verdedigt het vaderland met verve: van de door haar genomineerde albums is maar liefst 53% van eigen bodem: twintig procent meer dan het overall gemiddelde. Laten we echter voordat we onze Engelse collega's voor chauvinisten uitmaken ook eens even vaststellen dat in de lijstjes die door het Nederlandse popjournaille zijn samengesteld een bijzonder zwaar accent ligt op Amerikaanse artiesten: 68%, nog hoger dan de Rolling Stone dus! Dat we in Nederland steeds vaker trots zijn op onze eigen bands, blijkt nog niet uit onze lijstjes: slechts één Nederlandse band (Ivy Green) heeft het ooit geschopt tot één lijst notering: #99 in de Wilde Wereld LP Top100.

Bob Dylan beste albumartiest

Het lukte hem dan wel niet om met een van zijn albums een absolute topnotering te behalen, maar van alle artiesten is Bob Dylan de onbewiste kampioen met veertien genomineerde albums. Deze bestrijken een periode van liefst vierenendertig jaar, van THE Times THEY ARE A-CHANGIN' tot TIME OUT OF MIND. Vier Dylan-albums zijn in de Ultieme Albumlijst terug to vinden: BLONDE ON BLONDE, HIGHWAY 61 REVISITED, BLOOD ON THE TRACKS en BRINGING IT ALL BACK HOME. In het artiestenklassement wordt Dylan gevolgd door de Rolling Stones: liefst twaalf van hun albums steken fier boven het maaiveld van de popkritiek uit. Derde is Neil Young, met elf albums, en dat is een vorm van gerechtigheid, want geen van zijn albums is to vinden in de hogere regionen van onze lijst: de critici hebben duidelijk hun eigen favoriete Neil Young-album.

De Beatles eindigen op vier, ondanks het feit dat ze met hun tien genomineerde albums het hoogste aantal punten hebben verzameld. Geen enkele andere act heeft het gepresteerd om in vijf jaar tijd evenzoveel hoogstaande albums op te nemen. De plaatsen vijf tot en met negen van het artiestenklassement worden bezet door David Bowie, R.E.M, Elvis Costello, Van Morisson en Bruce Springsteen - allemaal nog steeds actieve artiesten. De enige niet-anglo-amerikaan in de Top 10 van het artiestenklassement is Bob Marley Ook voor zijn albums is een sterk verdeelde stemmenkeuze: géén van zijn acht genomineerde albums staat hierdoor bij de eerste honderd. Hooggewaardeerde acts als Marvin Gaye, The Sex Pistols, The Beach Boys, Patti Smith Group, Joy Divison en Television wisten zich vaak maar met één album in de kijker to spelen en ontbreken daardoor in de bovenste regionen van het artiestenklassement. Elvis Presley, onlangs - door zijn eigen platenmaatschappij - tot Artiest van de eeuw uitgeroepen, gooit geen hoge ogen als albumartiest. In de Ultieme Albumfjst staat hij slechts met één album genoteerd: op #74 met zijn legendarische Sun Sessions.

Ultieme album artiesten

De rangorde van dit klassement wordt bepaald door het aantal nominaties: het aantal albums dat van een artiest of band werd genomineerd. (Bij een gelijk aantal nominaties werd gesorteerd op - tussen haakjes - het puntentotaal van de artiest/band.)

1 Bob Dylan 14 (91)

2 Rolling Stones 12 (94)

3 Neil Young 11 (51)

4 The Beatles 1o (131)

5 David Bowie 1o (66)

6 R.E.M. 1o (54)

7 Elvis Costello 9 (48)

8 Van Morrison 9 (46)

9 Bruce Springsteen 8 (65)

10 Bob Marley 8 (25)

11 Pink Floyd 7 (46)

12 U2 7 (36)

13 Lou Reed 7 (35)

14 Talking Heads 7 (35)

15 Aretha Franklin 7 (15)

16 The Velvet Underground 6 (51)

17 Prince 6 (50)

18 Stevie Wonder 6 (39)

19 The Smiths 6 (34)

20 Led Zeppelin 6 (34}

21 James Brown 6 (22}

22 The Who 6 (20}

23 Marvin Gaye 5 (46}

24 Jimi Hendrix 5 (45}

25 Captain Beefheart 5 (31}

26 Tom Waits 5 (27)

27 Roxy Music 5 (21)

28 Sly And The Family Stone 5 (20)

29 Ramones 5 (19)

30 Frank Zappa 5 (18)

Bron: Heaven jan/feb 2000